Restauratie van 6 historische stucplafonds in 'Logement van Amsterdam',
Plein 23 in Den Haag

De oorspronkelijke 5 geschakelde panden van 'Het Logement'
(Algemeen Rijksarchief, Den Haag)

Een eerste ontwerptekening van de nieuwe voorkant
van het pand (Algemeen Rijksarchief, Den Haag)

Eindsituatie na restauratie van kamer L208,,medio 2020.
Alle eindresultaten zien? Klik hier >>

Historische plafonds uit de 18e eeuw
___________________________________________

In 1736 startte een grote verbouwing van enkele geschakelde panden aan het Plein in Den Haag in opdracht van de stad Amsterdam. Het ging hier om 'Het Logement van de Heren van Amsterdam'. Die 'Heren' waren de afgevaardigden van de stad Amsterdam, die in de Staten-Generaal van de Zeven Provinciën zitting hadden, en die voor dit werk steeds voor enige tijd in Den Haag verbleven. 'Even' voor overleg met de trein op en neer naar Den Haag was er in die tijd nog niet bij. In 'Het Logement' verbleven op deze manier dicht bij het Binnenhof.

Voor 'de Heren' werd een voornaam en rijkelijk gedecoreerd pand ontworpen. Na 6 jaar, in 1742, werd het opgeleverd. De Haagse meesterstucadoor Carlo Laghi verzorgde de ornamentale plafonds in Louis XIV- en Empire-stijl.

Anno 2019 bleken deze historische stucplafonds echter onverwacht dringend aan restauratie toe: Rescura maakte een plan, voerde het uit en leverde ze eind 2020 in nieuwe luister op. Hiermee zijn de 6 ornamentale plafonds van 'De Heren' weer voor zeker 150 jaar veiliggesteld.

Tegenwoordig onderdeel van Tweede Kamer
___________________________________

Ineens was snelle actie geboden: april 2019 werd Rescura onverwacht gebeld om een kijkje te komen nemen bij een verzakt plafond in kamer L214: een noodsituatie, zo bleek. Het gebouw was inmiddels in gebruik door de Tweede Kamer. De kame rbleek 100% onveilig, evenals de plafonds in 4 andere kamers, plus een gang en halletje. Ze hadden gevaarlijke en zorgelijke gebreken.

Hoe konden die plafonds plots zo slecht zijn? 'Het Logement' was immers recent in 2003-2004 nog gerestaureerd toen het geschikt gemaakt werd voor gebruik door de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Tijdens die renovatie werden de plafonds door derden echter slechts overgeschilderd, helaas zónder verdere specialistische inspecties of ingrepen aan de plafonds.

Rescura maakte aansluitend met spoed een herstelplan en kreeg vervolgens van de RVD de opracht om de zes plafonds te restaureren. Het pand is eigendom van de Staat der Nederlanden en wordt beheerd door het Rijksvastgoedbedrijf. We startten in oktober 2019 en konden de werkzaamheden in december 2020 afronden.

December 2020: zes plafonds weer als nieuw!
____________________________________

Met dit project hebben wij weer een heel mooi werk mogen realiseren. Onze dank voor de opdracht! Het was een eer om in dit voorname Haagse pand deze prachtige historische plafonds weer voor lange tijd te mogen veiligstellen. Velen kunnen in de nabije en verre toekomst hierdoor weer van dit mooie culturele erfgoed genieten, en ... de kamerleden kunnen zonder 'gevaar van boven' weer veilig hun werk doen.

De werkzaamheden van het afgelopen jaar verliepen voorspoedig, en grotendeels volgens plan. Dit afgezien van een onverwachtse invloed van buitenaf: de Corona-pandemie. Deze zorgde voor een gedwongen bouwstop van week 12 t/m week 24, waarna wij het werk weer hebben opgepakt en volgens plan konden afronden.

Opbouw van 18e eeuwse stucplafonds
____________________________________________________

De 18e eeuwse stucplafonds, zoals we die in West Nederland tegenkomen, zijn zogenaamde stuc-op-riet plafonds. Daarbij is een rietlaag de drager voor het stucwerk. Dit riet wordt op de plaats gehouden door binddraden die met spijkertjes aan het bovenliggende rachelwerk zijn bevestigd (de rode lijnen in de tekening hiernaast). Daaroverheen bracht men een raap- en pleisterlaag aan waar de ornamenten op kwamen, waarna het geheel met een laatste afwerklaag werd afgerond.

Het binddraad voor het riet kan helaas corroderen, door relatieve vochtigheid en/of lekkage. Hierdoor kan het riet plaatselijk van de rachels vrij komen. Daarmee raakt het stuc-op-riet plafond instabiel en kunnen er scheuren ontstaan, en gedeeltelijke verzakkingen en bollingen onder invloed van de zwaartekracht ontstaan, zie illustratie. Een stucplafond (met ornamenten) heeft namelijk een behoorlijk gewicht.

De totale plafondmassa komt op deze manier aan steeds minder draadjes en spijkertjes te hangen, waardoor de spanning op de resterende binddraden weer groter wordt, met alle gevolgen van dien. Uiteindelijk raken er zo steeds grotere delen los. Dit met het risico dat delen, of soms zelfs het gehele plafond, naar beneden komt. Dit leidt dan tot een grote ravage met vaak heel veel schade.

In het westen van ons land gebruikte men in de stucplafonds dus riet, dit omdat riet hier in ruime mate voorhanden was. In overig Nederland gebruikte men meestal gespleten wilgentakken, om precies dezelfde reden. De gebruikte bindspijkertjes werden gesmeed (en kunnen gaan roesten) en het gebruikte binddraad was meestal van koper. De opgebrachte stuclaag bestaat in op beide ondergronden uit kalkmortel en kalkpleister, afgewerkt met 1of 2 lagen kalkverf.

Mogelijke gebreken bij dit type plafonds
________________________________________________

- Het rachelwerk (de lichtbruine horizondtale balk) kan los
  raken van de grote, dragende balklaag (donkerbruin,
  verticaal).

- Het binddraad (rode lijnen) waarmee het riet vast is gezet,
  kan los raken van het rachelwerk of (deels)vergaan zijn.
  Hierdoor gaat de raap- en pleisterlaag hangen en
  scheuren. Ook de spijkertjes kunnen door roest afbreken.

- De pleisterlaag kan door diverse invloeden losraken van
  de raaplaag.

- Spanningsverschillen in de verflagen kunnen ervoor
  zorgen dat de verflaag (lichtgroen) gaat bladderen,
  waardoor (verf)schilfers naar beneden vallen.

- De werking tussen wand en vloer kan spanningen
  veroorzaken in het (kroon) muurlijstwerk rondom, wat
  scheurvorming kan geven.

Bovenstaande schades kunnen ontstaan puur door veroudering, door de inwerking van vocht en trillingen, door lekkages, door zettingen en/of door onprofessioneel 'opknapwerk'.