Consolidatie en restauratie van het rijke stucwerk van
Het Fundatiehuis, onderdeel Teylers Museum, Haarlem

18e eeuwse kopergravure van het Fundatiehuis
nadat het in bezit was gekomen van Pieter Teyler.
Zijn naam staat inmiddels boven de deur.

Pand met een verhaal
__________________________

In 1705 kocht de succesvolle Haarlemse zakenman én collectioneur Pieter Teyler het huidige Fundatiehuis aan de Damstraat 21 in Haarlem van baron Van Leur.

10 jaar werd er verbouwd vóórdat Teyler en zijn vrouw dit grootse huis van maar liefst 1700 m2 in 1715 betrok. Het was dan ook niet door de minsten verbouwd!

Zo vroeg hij meester stucadoor-beeldhouwer Giovanni Battista Luraghi het huis rijkelijk te voorzien van ornamenten en decoraties.

Verder kreeg het pand vele stijlkamers, mooie ruimten voor Teylers bijzondere collecties, en ontmoetingsruimten voor de toenmalige voorlopers in de wetenschap die hij om zich heen had verzameld.

Einstein, Lorentsz, Robert Dijkgraaf: ook voor hén is Het Fundatiehuis door de jaren heen dé Nederlandse wetenschappelijke ontmoetingsplaats gebleven.

Stand van zaken anno-nu
______________________________

Foto van huidige situatie aan de
de Damstraat, met links het huis en rechtsonder de ingang van de parkeergarage.

In 2015 startte de grootscheepse restauratie van Het Fundatiehuis met ingrijpend funderingswerk.

In 2018 schreef Rescura het restauratieplan voor consolidatie van het stucwerk en maakte de begroting.

In 2019 mocht Rescura fysiek van start gaan met het consolideren, conditioneren en restaureren van het stucwerk. Dit vóórdat de bouwkundige en installatiewerkzaamheden van de restauratie zouden beginnen.

Uitvoeringsfase Rescura:
fase 1: mei 2019 - november 2019
fase 2: vanaf medio 2021, het terugplaatsen van stijlplafonds en overige afwerkingen ná afronding van de B,W&E-werkzaamheden.

Bijzondere werkvolgorde
_____________________________

'Het Teylers' koos voor een bijzondere aanpak bij deze restauratie: eerst het stucwerk consolideren en restaureren, pas daarna aan de slag met het bouwkundige en overige werk! Meestal gebeurt dit precies andersom.

Maar omdat veel van het stucwerk dusdanig kwetsbaar en gehavend bleek dat de kans dat bij werkzaamheden door derden dit nog verder zou kunnen beschadigen en /of losraken, koos men voor deze 'omgekeerde aanpak'. Hiermee werden de risico's voor het aanwezige top-stucwerk tot het minimum teruggebracht!

Dus vóór het bouwkundige werk werd het stucwerk door ons geconsolideerd, gerestaureerd en waar nodig goed beschermend ingepakt.

Medio 2021, na afronding van de overige verbouwingsaanpassingen zal Rescura enkele stijlplafonds terugplaatsen en verzorgen we de afwerkingen die in eerdere stadia niet mogelijk waren.

Stap de buitendeur door naar binnen, kijk dan omhoog, en bewonder het mooie stucplafond van de foto hieronder.

De ongerechtigheden zijn op deze foto al hersteld, het plafond wacht op zijn eindafwerking.

:

 Restauratie-filosofie
____________________________

Uitgangspunt bij al onze werkzaamheden in dit project was om steeds optimaal materiaalsparend te werken. Dus: zo min mogelijk authentiek materiaal verwijderen, waar nodig dit herstellen, en het geheel professioneel verduurzamen.

Voorbeeld: op de foto links ziet u de conditie van een stucboog boven de haldeur vóór mei 2019. Rechts op die foto dezelfde plek ná materiaalsparend herstel. Alle losse stucdelen werden dus eerst met speciale borgingsschroeven vastgezet, en niets werd weggebikt!

De eindafwerking volgde na deze foto.

Fixeren van bovenaf
____________________________

Sommige instabiele delen van het stucwerk, plafonds, ornamenten en/of stuclagen werden door ons van bóvenaf gestabiliseerd en vastgezet.

Daarmee borgen we dat de consolidatie zo min mogelijk impact heeft op de zichtzijde van het historische stucwerk. Bij eerdere herstelpogingen heeft dat niet altijd goed uitgepakt.

Op de etage erboven moet daarvoor de vloer dan open, om van daaruit de vaak doorgeroeste spijkers en ijzerdraadjes waarmee de riet- en stucmassa indertijd aan het plafond zijn vastgezet, te vervangen door een blijvende, duurzame hechting aan de vaste gebouwconstructie van het pand.

Zie foto's hiernaast.

Fixeren vanaf zichtzijde
_______________________________

Daar waar noodzakelijk én wenselijk werden loszittende delen aan de zichtzijde op duurzame wijze vastgezet. De toegepaste methode ziet u in de 3 tekeningen hiernaast.

Tekening 1 laat de beginsituatie zien en de verschillende onderdelen van een stucplafond.
Tekening 2 geeft de oorzaak van de problemen weer: doorgeroeste ijzerdraadjes.
Tekening 3 laat de duurzame borging met speciale schroeven zien.

Praktijkfoto: hieronder een foto van de fixatie van loszittende pfafonddelen met speciale schroeven aan de zichtzijde van een plafonddecoratie. De gaten werden hierna gevuld, en het geheel mooi afgewerkt met een dubbele afwerklaag.

Bijzondere vondst
________________________

Achter één van de stuclagen in een zijgang troffen we een wel heel bijzondere hechtingsconstructie voor de stuclaag aan: een raster van vlasdraden, waarop de stuclaag 250 jaar geleden was vastgezet.

Daarachter de geteerde (voormalige) buitengevel van het aangrenzende pand. Indertijd mogelijk aangebracht om dit pand op die plek goed waterdicht te maken, het was toen immers een buitenmuur. Door die bewerking verloor die muur haar zuigende en hechtende werking die voor het aanbrengen van een stuclaag noodzakelijk was.

De kalkstuclagen konden dus niet hechten aan deze voormalige buitenmuur. Daar werd wat op gevonden: men bracht een met smeedijzeren spijkers vastgezet raster van vlasdraden als hechtlaag aan. Een behoorlijk effectieve aanpak, zo bleek, want 250 jaar later zat de laag nog op zijn plaats al was vervanging noodzakelijk. Met nieuwe technieken werd de wand opnieuw gehecht en geplaatst, zodat hij er weer 250 jaar tegen kan!

In meer dan 30 jaar restauratiepraktijk zijn we deze oplossing niet eerder tegengekomen.

foto: Johan Nieuwenhuize Fotografie